Książki

Rafał Reczek, Anna Ratke-Majewska, Bogumiła Burda, Jarosław Macała, Robert Skobelski (red.)

Pamięć - tożsamość - świadomość. W meandrach polskiej niepodległości: 1918-2018, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2021, ISBN 978-83-7842-468-0

Zagadnienie niepodległości, którą najprościej definiować należy jako niezależność danego podmiotu państwowego w wymiarze zarówno jego polityki wewnętrznej, jak i zewnętrznej, rozpatrywano w ciągu lat w ujęciu różnorodnej problematyki – od kwestii budowania i kreacji tożsamości narodowej oraz tworzenia mitów założycielskich, przez problem definiowania narodu i jego kultury, aż po aspekt prawnomiędzynarodowy (m.in. w kontekście prawa narodów do samostanowienia czy suwerenności państwa związanego traktatami), któremu towarzyszyły refleksje prowadzone z perspektywy relacji międzynarodowych oraz analiz procesów historycznych. Tym sposobem tematem niepodległości zajmowali się – w świecie nauki – zarówno badacze z zakresu szeroko pojmowanych nauk humanistycznych, jak i społecznych oraz prawnych. Dzięki temu bogactwo literatury poruszającej problematykę suwerenności państwa czy narodu jest ogromną bazą wiedzy oraz inspiracją do dalszych rozważań. Jednakże, czy w obliczu tak często podejmowanej tematyki badań warto jeszcze zajmować się niepodległością? Zaprezentowane w niniejszej publikacji refleksje naukowe świadczą o tym, że jak najbardziej tak – warto i należy. [frg. wstępu]

Robert Skobelski (red.)

Ziemia Lubuska i pogranicze polsko-niemieckie. 70. rocznica urodzin profesora Czesława Osękowskiego, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2021, ISBN 978-83-7842-456-9

Dotychczasowe życie miałem pracowite i trudne, ale za to niezwykle ciekawe i wartkie. Nie było mi łatwo, bo ciągle musiałem coś nadrabiać, poprawiać i udowadniać. Uważam się za człowieka spełnionego, chociaż wiem, że mogłem zrobić więcej i niektóre rzeczy inaczej. Urodziłem się 30 grudnia 1951 r. w nadgranicznym Gubinie jako trzecie dziecko Władysława i Julii Osękowskich. Ojciec był leśniczym w Stargardzie Gubińskim, mama zajmowała się domem i wychowaniem trzech synów, mieliśmy kilka hektarów ziemi, na których ciągle było coś do roboty. Wokół domu zawsze było sporo hodowlanych zwierząt, drobiu, psów i kotów. Mój najstarszy brat Michał ukończył Technikum Leśne w Rogozińcu, najpierw pracował w Nadleśnictwie w Lubsku, następnie w Gubinie, a po przejściu ojca na emeryturę objął po nim leśnictwo. Średni brat Stanisław ukończył Technikum Mechaniczne i świetnie naprawiał samochody i motory. Do szkoły podstawowej trzy pierwsze lata chodziłem w Stargardzie, od czwartej do siódmej klasy w Czarnowicach oddalonych od mojej wsi o 2 km dojeżdżałem rowerem, a zimą chodziłem pieszo. Nie było łatwo. Przez nasz dom w tamtych latach przewijało się mnóstwo ludzi. Jedni szukali stałej lub sezonowej pracy, inni kupowali drewno na opał, a przed Bożym Narodzeniem choinki, myśliwi wpisywali się do księgi polowań, co było obowiązkowe przed udaniem się w określone miejsce łowieckie. [frg. tekstu]

Krzysztof Benyskiewicz (red.)

Pomiędzy Obrą a Odrą. Autochtoni, tubylcy, przychodnie. Źródła i szkice z dziejów pogranicza, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2021, ISBN 978-83-7842-457-4

Badania nad poniemieckimi ziemiami przejętymi przez Polskę w 1945 roku rozpoczęły się bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Początkowo prowadzono je głównie w instytucjach naukowych i akademickich Poznania i Warszawy, z czasem podjęto je także w powstających od podstaw uczelniach i instytucjach w miastach znajdujących się na Ziemiach Odzyskanych. Badania te miały w przewadze regionalny charakter i dotyczyły konkretnych regionów: Warmii i Mazur, Pomorza Środkowego, Pomorza Zachodniego, Ziemi Lubuskiej, Śląska Opolskiego i Dolnego Śląska. Znacznie mniej powstawało opracowań dotyczących całych poniemieckich ziem na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej w sensie terytorialnym. Pomimo tego, że od wojny minęło już kilkadziesiąt lat, badania nad Ziemiami Odzyskanymi nie zostały jeszcze wyczerpane, nadal jest wiele obszarów z różnych dziedzin życia, które czekają na swoich autorów. Stosunkowo dokładnie zostały opracowane przemiany społeczne i to w zasadzie aż do dnia dzisiejszego. Podobnie rzecz się ma, gdy chodzi o życie polityczne i relacje pomiędzy władzą a społeczeństwem, życie religijne, oświatowe i kulturalne oraz o gospodarkę, w tym o rolnictwo. Naukowcy badający i opisujący te kwestę odtworzyli zmieniającą się w powojennych latach rzeczywistość, w której ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej traciły z upływem lat niemieckie cechy oraz charakter i stawały się coraz bardziej polskie. [frg. wstępu]

Leszek C. Belzyt

Zielona Góra około 1700 roku. Struktura ludności w świetle spisów podatkowych, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2021, ISBN 978-83-7842-433-8

Zielona Góra jest obecnie miastem średniej wielkości, leżącym w środkowo- zachodniej części Polski. Wraz z przyłączonymi niedawno wsiami z obszaru gminy liczy ponad 140 tysięcy mieszkańców, w tym samo miasto (w poprzednich granicach) — niecałe 120 tysięcy. Znana jest z łagodnego klimatu, który zazwyczaj — obok klimatu Wrocławia — przynosi najwyższe temperatury w całym kraju. Miłośnicy sportu mogą podziwiać drużynę żużlową (Falubaz) oraz drużynę koszykówki męskiej (Stelmet), które od wielu lat należą do czołówki krajowej. Zielona Góra to również miejsce święta winobrania, jedynego na taką skalę festiwalu wina w Polsce. Aktualnie, w marcu 2020 roku, „zasłynęła” jako miejsce leczenia pierwszego pacjenta w Polsce zarażonego koronawirusem. Jest to miasto pełne zieleni, w niewielkim stopniu zakorkowane w godzinach szczytu, bardzo przyjazne dla swoich mieszkańców, którzy może nie zawsze to doceniają, ale jednogłośnie stwierdzają to przybysze, mający perspektywę porównawczą. Ja również od ponad 10 lat należę do takich przybyszów i mając doświadczenia z zamieszkiwania wcześniej w Warszawie, Berlinie, Lipsku, Łodzi, Elblągu, Kołobrzegu, Grudziądzu i Toruniu, jestem wciąż zachwycony Zieloną Górą! [frg. wstępu]

Robert Skobelski

Powiew demokracji. Wybory do sejmu PRL z 1957 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021, ISBN 978-83-0121-928-4

Monografia analizuje kompleksowo nieopisany do tej pory fragment dziejów najnowszych; dotyczy jedynych wyborów w „Polsce ludowej” (między głosowaniami z 1947 i 1989 roku), gdzie dzięki politycznej odwilży istniał rzeczywisty margines swobody. Publikacja jest rozległą bazą wykorzystanych źródeł archiwalnych (w tym wojskowych), posiada przejrzystą konstrukcję i jest dokładną analizą m.in. międzynarodowego oddźwięku tytułowych wyborów.

Maciej Lubik

Olaf Haraldsson. Wiking, król, święty, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2020, ISBN 978-83-7842-408-6

Olaf Haraldsson należy do grona najbardziej wyróżniających się postaci schyłkowego okresu tak zwanej epoki wikingów. W młodym wieku zaangażował się w działalność wikińską na wodach okalających wybrzeża północnej i zachodniej części Europy, biorąc przy tym udział w angielsko-duńskich zmaganiach o władzę w Anglii. Po wypracowaniu silnej pozycji w świecie skandynawskich najeźdźców i najemników oraz przyjęciu chrztu powrócił do Norwegii, gdzie w 1016 roku zdołał przejąć rządy. Okres jego panowania upłynął pod znakiem umacniania władzy, stanowienia praw i krzewienia nowej wiary. W cieniu nieudanej wyprawy na Danię zaprowadzane w kraju porządki stały się przyczyną buntu, który przy wsparciu duńskiego króla doprowadził do wygnania Olafa, a następnie jego śmierci w 1030 roku podczas próby odzyskania władzy. Niedługo po tych wydarzeniach Olaf został ogłoszony świętym, czemu sprzyjały nastroje nieprzychylne duńskim włodarzom Norwegii. Patronat św. Olafa uznawali nad sobą kolejni norwescy królowie, a jego kult odegrał istotną rolę w rozwoju tożsamości chrześcijańskiej nie tylko Norwegów, lecz również pozostałych mieszkańców Skandynawii.

Dorota Bazuń, Radosław Domke, Mariusz Kwiatkowski (red.)

Meandry Modernizacji, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2020, ISBN 978-83-8180-246-8

Jak oceniamy naszą wspólną drogę do nowoczesności? Jak postrzegamy czynniki, bariery i efekty indywidualnych i zbiorowych działań, które miały do niej prowadzić?. Czy cel, jaki był realizowany przed 1989 rokiem ("modernizacja socjalistyczna") oraz po przełomie ("modernizacja liberalno-demokratyczna"), był trafny? Czy koszty, jakie ponieśliśmy, by go osiągnąć, były opłacalne? Czy warto było wejść na drogę modernizacji? Jak dzisiaj rozumiemy i oceniamy ten proces? Pytania, które tu stawiamy, tylko z pozoru są pytaniami o przeszłość. Refleksja historyczna jest niezbędnym elementem analizy socjologicznej i politologicznej ukierunkowanej na zrozumienie obecnego stanu życia społeczno-politycznego i jego perspektyw rozwojowych. [frg. wstępu]

Krzysztof Benyskiewicz

Piastowie i Rurykowice. Polsko-ruskie stosunki polityczne od X do połowy XII wieku, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2020, ISBN 978-83-7842-406-2

Monografia stanowi próbę przedstawienia "rzeczy minionych" w postaci obrazu kontaktów politycznych Piastów z Rurykowicami między X a połową XII wieku. Chodzi o to "co się rzeczywiście stało", czyli poszukiwanie odpowiedzi na tradycyjne pytania historii co było? kto? kiedy było i dlaczego? z jakim skutkiem? Jednym z celów pracy będzie obserwacja kształtowania średniowiecznej tradycji historiograficznej w Polsce i na Rusi oraz znalezienie odpowiedzi na pytanie o przyczyny rozbieżności między nimi. Rozważania wokół relacji polsko-ruskich to nie nowość i dlatego istotnym elementem narracji, w miarę możności i potrzeb, będzie wszechstronna rejestracja dyskursu historycznego oraz weryfikacja przedstawionych w ciągu lat koncepcji historiograficznych. Kontrowersyjne zagadnienia sprzyjają różnorodności, stąd obecność polemik. [frg. wstępu]

Marceli Tureczek

Dzwony pożyczone. Studia historyczne i prawne nad problematyką strat dóbr kultury, Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego, Poznań 2020, ISBN 978-83-66412-03-3

Dzwony w prezentowanej pracy Marcelego Tureczka, kampanologa, ale i badacza dziedzictwa kulturowego zachodniej Polski, to nie tylko zabytki ludwisarstwa, ale przede wszystkim dobra kultury. Autor podejmując po raz kolejny problematykę dzwonów, tym razem skupia się na aspekcie historyczno-prawnymi strat wojennych w dziedzinie kultury na obszarze dawnych niemieckich prowincji wschodnich. Pozwoliło to jednocześnie prześledzić na przykładzie stosunku do tych obiektów spór w relacjach polsko-niemieckich co do prawnego statusu dóbr kultury pochodzących z terenów obecnie zachodniej Polski. Strona polska, powołując się na konwencję haską, pozostaje na stanowisku, iż dobra kultury wywiezione stąd w okresie II wojny światowej przez osoby i instytucje niemieckie przynależą do tego obszaru. Strona niemiecka stoi na gruncie zasady podążania dóbr kultury za ludnością, co potwierdza prawo własności byłych niemieckich mieszkańców tych obszarów do obiektów przemieszczonych w czasie wojny i w okresie tuż powojennym. Dobra kultury bowiem stanowią nośniki pamięci i narzędzia identyfikacji, należąc do podstawowych elementów kreowania tożsamości. Następuje tym samym prawne usankcjonowanie pamięci jako narzędzia polityki wobec dóbr kultury.

Łukasz Janeczek

Gospodarka w dobrach skasowanego klasztoru oo. Cystersów w Koprzywnicy w latach 1819-1864, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2020, ISBN 978-83-7842-398-0

Kasata zakonów przeprowadzona w 1819 roku na terenie Królestwa Polskiego była jednym z najciekawszych wydarzeń XIX wieku na terenach zaboru rosyjskiego. Lecz mimo to wiele jej wątków dotychczas nie zostało dogłębnie wyjaśnionych, waga tego zdarzenia wynika z faktu, iż przeprowadzenie tej kasaty wymagało długotrwałych i skomplikowanych przygotowań, natomiast skutki były niezwykle szeroko odczuwalne, zarówno dla Kościoła i samych zgromadzeń, jak i dla instytucji państwowych i zwykłych mieszkańców Królestwa. Wynikało to z niezwykle skomplikowanej sytuacji politycznej, jaka zaistniała po kongresie wiedeńskim w tej części Europy. Znaczna część elity politycznej Królestwa była pod silnym wpływem idei epoki oświecenia. Dotyczyło to zarówno osób świeckich, jak i przedstawicieli kleru. Chęć likwidacji lub ograniczenia, a w każdym razie kontroli nad zakonami i przez to nad ich majątkami była niezwykle silna już wcześniej. Doświadczyły tego niemal wszystkie zakony na terenach wszystkich trzech zaborów. Proces etatyzacji Kościoła postępował dość szybko, niezależnie od tego, jaka religia była dominująca w danym państwie. [frg. wstępu]