Aktualności

Hieronim Szczegóła urodził się 24 września 1931 r. w Rostarzewie (pow. Wolsztyn). Gdy wybuchła wojna miał ukończoną pierwszą klasę szkoły powszechnej. W jej czasie pracował u miejscowych bauerów, gdzie po kryjomu uczył się czytając stare polskie i niemieckie kalendarze. Dzięki temu po wojnie mógł podjąć skróconą edukację w szkole powszechnej i w 1946 r. rozpocząć naukę w gimnazjum w Grodzisku Wielkopolskim. W 1951 r. ukończył Liceum Pedagogiczne w Sulechowie. Dwa lata później podjął studia historyczne w WSP w Krakowie, które ukończył w 1957 r., pisząc pracę magisterską pod kierunkiem Józefa Garbacika poświęconą krakowskiej szkole historycznej. Stopień doktora uzyskał w 1964 r. na podstawie przygotowanej pod tą samą opieką pracy poświęconej głogowskiej wojnie sukcesyjnej. W 1970 r. na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu uzyskał stopień doktora habilitowanego. Podstawą postępowania była praca poświęcona przemianom społeczno-ustrojowym na Ziemi Lubuskiej w latach w okresie tuż powojennym. W 1975 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i w 1987 r. – zwyczajnego.

Po ukończeniu Liceum Pedagogicznego  H. Szczegóła podjął w nim pracę jako nauczyciel. Po ukończeniu studiów został nauczycielem w Technikum Rolniczym w Szprotawie. Należał do współzałożycieli Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Zielonej Górze, w której jako pełnomocnik ds. dydaktycznych (1965-1968) był zastępcą rektora oraz do 1970 r. kierownikiem Studium Nauk Społeczno-Politycznych. W 1971 r. władze wojewódzkie powierzyły H. Szczególe organizację Wyższej Szkoły Nauczycielskiej, później WSP w Zielonej Górze. W tej uczelni sprawował on trzykrotnie funkcję rektora (1971-1975; 1981-1984 i 1996-1999). Jednocześnie H. Szczegóła kierował Zakładem Nauk Społeczno-Politycznych, przekształconym w 1974 r. w Instytut Nauk Społeczno-Politycznych, a po utworzeniu Instytutu Historii został jego dyrektorem (1983-1996). W 2001 r. H. Szczegóła przeszedł na emeryturę, ale przez następne 10 lat kontynuował pracę dydaktyczną i naukową prowadząc seminaria i wykłady.

Po ukończeniu studiów u H. Szczegóły szybko ujawniły się zainteresowania historią regionu. Jeszcze przed uzyskaniem doktoratu publikował na ten temat liczne popularno-naukowe artykuły na łamach „Nadodrza”, „Gazety Zielonogórskiej” i innych czasopism regionalnych. Wraz z Wojciechem Pasterniakiem opublikował Słownik nazw geograficznych Ziemi Lubuskiej (województwo zielonogórskie) (Zielona Góra 1963) i samodzielne monografie: Jan Głogowczyk (Katowice 1967) i Koniec panowania piastowskiego nad środkową Odrą (Poznań 1968), jako redaktor lub autor miał udział w opracowaniu monografii miast, m.in. Szprotawy, Zielonej Góry, Żagania i Gorzowa Wielkopolskiego. Przełomowe dla kształtowania się nowoczesnych postaw regionalistycznych są opublikowane pod red. H. Szczegóły dwa tomy słownika biograficznego Znani zielonogórzanie XIX i XX wieku (Zielona Góra 1996-1999). Drugi obszar badań to historia Ziem Zachodnich po 1945 r. Wyrazem tych zainteresowań była praca habilitacyjna pt. Przeobrażenie ustrojowo-społeczne na Ziemi Lubuskiej w latach 1945-1947 (Poznań 1971). Bogaty dorobek H. Szczegóły dotyczący historii najnowszej obejmuje początki polskiej administracji na ziemiach zachodnich; historię organizacji społeczno-politycznych i stosunki polsko-niemieckie, w tym problem wysiedleń, będących skutkiem II wojny światowej. Trzeci obszar aktywności naukowej H. Szczegóły to nauki polityczne, w zakresie których zajmował się przede wszystkim badaniem teoretycznych i praktycznych rozwiązań w edukacji. Efektem tego były napisane wspólnie z Edwardem Erasmusem Metodyka podstaw nauk politycznych. Wybrane problemy teorii i praktyki (Poznań 1971) i Zarys metodyki podstaw nauk politycznych (Warszawa 1973). Na lata 90. XX wieku przypada współpraca H. Szczegóły z Bolesławem Potyrałą, której   owocem były trzy opracowania: Czerwoni marszałkowie. Elita Armii Radzieckiej 1935-1991 (Zielona Góra 1997); Armia Stalina w okresie pokoju 1945-1953 (Zielona Góra 1999) i Armia rosyjska po upadku ZSRR (1992-2000) (Zielona Góra 2000). W tym okresie też wspólnie Czesławem Osękowskim podjął badania nad transformacją ustrojową w Polsce, w wyniku czego powstała monografia Pogranicze polsko-niemieckie w okresie transformacji (1989-1997) (Zielona Góra 1999). Ogółem jego dorobek publikacyjny obejmuje ponad 30 książek, 400 artykułów (w tym kilkadziesiąt opublikowanych za granicą) i 200 prac popularno-naukowych.  Podczas ponad 50 lat pracy naukowej H. Szczegóła nawiązał kontakty i współpracę z licznym gronem badaczy z kraju i zagranicy. Wygłaszał wykłady w Niemczech, Francji, Holandii, ZSRR, Czechosłowacji, odbył staże naukowe w Bonn, Kolonii, Berlinie i Lille.

H. Szczegóła położył też duże zasługi w zakresie kształcenia kadr naukowych. Recenzował około 120 prac doktorskich i habilitacyjnych, wypromował szesnastu doktorów, do których zaliczają się profesorowie Uniwersytetu Zielonogórskiego: Czesław Osękowski i Stefan Dudra, wykładowca WSP, a później. m.in. dyrektor Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze – Andrzej Toczewski.

H. Szczegóła czynnie uczestniczył w polskim i międzynarodowym życiu społeczno-naukowym. Przez wiele lat był Członkiem Rady Naukowej Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, przez trzy kadencje członkiem Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego i Nauki. Był w różnym czasie członkiem komitetów PAN: Nauk Politycznych, Historii oraz Badań nad Polonią. Zasiadał we władzach licznych towarzystw naukowych, w tym w latach 1989-1991 był prezesem Lubuskiego Towarzystwa Naukowego. Jest honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego i Polskiego Towarzystwa Nunizmatycznego. Jego aktywność społeczna nie ograniczała się tylko do działalności naukowej. Był aktywnym lekkoatletą, działaczem sportowym i sędzią lekkoatletycznym klasy państwowej, sędziując na meczach i mityngach międzynarodowych, kierownikiem Wydziału Kultury Fizycznej w Zarządzie Wojewódzkim Związku Młodzieży Polskiej, pierwszym przewodniczącym Rady Wojewódzkiej Ludowych Zespołów Sportowych i wiceprzewodniczącym Społecznej Sekcji Lekkiej Atletyki oraz Społecznej Sekcji Piłki Nożnej, działających pod egidą Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej. W latach 1967-1973 był prezesem Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki. Wyjeżdżał kilkakrotnie, w roli kierownika polskiej drużyny lekkoatletycznej, na mityngi i zawody międzynarodowe, m.in. do Republiki Federalnej Niemiec, Wielkiej Brytanii, ZSRR, Czechosłowacji i Rumunii. Natomiast w 1972 r. był gościem na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium. Od 1961 r. przez 13 lat, był jako radny przewodniczącym Komisji Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej Uczestniczył też m.in. w pracach komisji do spraw wychowania obywatelskiego przy Ministerstwie Oświaty oraz Komisji ds. Reformy Oświaty przy premierze Jerzym Buzku. Był aktywnym członkiem Rotary Club.

Jego działalność na rzecz rozwoju szkolnictwa wyższego w regionie, a także na polu oświaty i kultury, została doceniona przez mieszkańców Zielonej Góry i regionu: w 1974 r. znalazł się wśród wyróżnionych tytułem „Lubuszanin trzydziestolecia” w plebiscycie „Gazety Lubuskiej”, a w 1993 r. znalazł się w gronie „najwybitniejszych zielonogórzan w dziejach” w plebiscycie zorganizowanym przez „Gazetę Nową”. Otrzymał wiele odznaczeń państwowych, w tym Krzyż Oficerski i Komandorski OOP oraz Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą. Jest honorowym obywatelem Zielonej Góry, a w 2021 r. Senat Uniwersytetu Zielonogórskiego przyznał mu tytuł profesora honorowego Uniwersytetu Zielonogórskiego za wieloletni wkład w kształtowanie zielonogórskiego środowiska naukowego, wychowanie kadr akademickich, aktywność na rzecz kulturalnego i naukowego rozwoju regionu lubuskiego, wybitny dorobek badawczy oraz udział w procesie tworzenia zielonogórskich uczelni – Wyższej Szkoły Inżynierskiej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej oraz Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Fotografia
Leszek Krutulski-Krechowicz, Profesor Hieronim Szczegóła. W 80. rocznicę urodzin. red. D. Dolański, Zielona Góra 2011.